Quả kha tử còn gọi là Chiêu liêu. Là 1 vị thuốc có tác dụng điều trị ở 1 số bệnh như đại tiện lỏng lâu ngày, dùng chữa ho, di tinh, mất tiếng, ra mồ hôi trộm… Bài viết sau sẽ giới thiệu về 1 số công dụng hỗ trợ điều trị 1 số […]
Quả kha tử còn gọi là Chiêu liêu. Là 1 vị thuốc có tác dụng điều trị ở 1 số bệnh như đại tiện lỏng lâu ngày, dùng chữa ho, di tinh, mất tiếng, ra mồ hôi trộm… Bài viết sau sẽ giới thiệu về 1 số công dụng hỗ trợ điều trị 1 số bệnh lý của loại quả này.
I. Cây kha tử
1. Mô tả sơ qua về cây kha tử:
Tên thường gọi: Chiêu liêu, Xàng, Kha tử, Tiểu – cùng họ với cây bàng.
Thân cây to, thường cao từ 15 đến 20m. Cành non có lông, vỏ màu xám nhạt, có vách nứt dọc. Lá mọc so le, đầu nhọn và dài từ 15 đến 20 cm, có lông mềm, mặt sau nhẵn. Phần đầu và cuống lá có tua nhỏ. Hoa màu trắng, hơi vàng, có mùi thơm và được xếp thành chùm ở nách lá hay phần ngọn và được phủ 1 lớp lông đồng. Quả có hình trứng khuôn dài từ 3-4cm, chiều rộng từ 22 đến 24 mm, tù 2 đầu, không có cánh, màu vàng nâu nhạt, có thịt đen. Hạch chứa 1 hạt dày khoảng 4mm, có lá mầm cuộn bên trong. Cây kha tử ra hoa vào tháng 5,6 và kết quả từ tháng 8,9 trở đi.
2. Bộ phận được dùng của cây Kha tử
Quả thường được dùng để hỗ trợ điều trị 1 số bệnh lý, nhiều trường hợp có thể dùng cả vỏ cây.
Phân tán và thời gian thu hái: Cây kha tử mọc hoang và được trồng ở 1 số tỉnh miền Nam nước ta. Cây thường hái vào tháng 9,10 vào mùa quả chín, phơi khô. Khi dùng sao qua, bỏ hạt. Bảo quản nơi khô ráo và thoáng mát.
3. Thành phần quả Kha tử:
30% chất là săn da, đặc trưng là chất chebulin, acid shikimic, acid chebulagic terchebin, acid chebulinic. Chứa từ 20-40% tanin với acid gallic, acid quinic, tanase, acid ellagic, sennoside A.
4. Tác dụng của Kha tử:
Vị chát, nhạt, hơi chua, tính mát, tác dụng chữa ho, sát trùng đường ruột. Quả xanh chứa hoạt chất săn da. Hợp chất chebulin có tác dụng chống co thắt tương tự chất papaverine có tác dụng lợi tiểu và chống bầm dập.
Quả kha tử làm săn niêm mạc ruột, chống ỉa chảy, làm ức chế nhiều loại vi khuẩn như trực khuẩn cao, trực khuẩn mủ xanh, thực khuẩn coli…
Trong dân gian, quả Kha tử thường dùng để chữa ỉa chảy lâu ngày, đi kiết lị kinh niên, thường dùng chữa ho mất tiếng, mồ hôi trộm, di tinh, trĩ, xích bạch đới, lòi dom…
II. Bài thuốc từ quả Kha tử
1. Hỗ trợ điều trị tiêu chảy ở trẻ em
Kha tử, Phòng phong, Mạch nha, Trần bì mỗi thứ từ 5-10g, Sơn tra, Cát căn, mỗi thứ từ 5-20g.
Nếu bị thương thực do ăn, do bú cho thì cho thêm từ 5-10g Kê nội kim, 3-5g Mộc hương, thấp nhiệt nặng gia Hoàng Cầm, Trần bì, mỗi thứ 5-10g. Tỳ hư gia Ô dược 5 – 10g, Túc xác 3-5g.
2. Hỗ trợ chữa trị tiêu chảy, lỵ mạn tính:
Kha tử tán: Hoàng liên, Mộc hương đều 5g, Kha tử 10g làm thuốc tán. Uống ngày 3 lần với nước sôi nguội, mỗi lần 3-6g.
Kha lê lặc tán: Kha tử nướng giòn rồi tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 4-6g, ngày 2 lần với nước cơm.
Kha tử bì tán: Kha tử, cù túc xác 6g, Quất bì đều 10g, Can khương 5g làm thuốc bột. Ngày uống 3 lần với nước sôi nguội, mỗi lần uống 5-10g. Trị chứng tả lỵ thiên hàn.
Lấy 12 quả kha tử, 6 quả sống và 6 quả nướng bỏ hạt sao vàng tán nhỏ. Nếu lỵ ra máu thì dùng nước sắc cam thảo uống thuốc. Nếu lỵ ra mùi thì uống cùng nước chích thảo.
3.Hỗ trợ điều trị ho lâu ngày mất tiếng:
Kha tử thanh ẩm thang: Cát cánh Kha tử, đều 10g, Cam thảo 6g sắc uống.
Kha tử, Đảng sâm, đều 4g sắc cùng 400ml nước. Cô đặc còn 200ml chia làm 3 lần uống trong ngày.
Kha tử, Ngũ vị, Nhân sâm, Cáp giới giúp hỗ trợ điều trị ho suyễn lâu ngày do phế hư; trường hợp mất tiếng thì dùng Kha tử kết hợp với Cát cánh, Sơn đậu, Sinh Cam thảo sắc uống.
Ngoài ra, quả Kha tử phòng chống được các bệnh cảm lạnh, ho đỏ, ngộ độc thức ăn, chống táo bón …
